ARCHIWUM IM. KARLA DEDECIUSA
Spuścizna po Henryku Beresce
Henryk Bereska (1926-2005) – „nieustanny pośrednik w dialogu między Wschodem a Zachodem Europy”, „pierwszy pasażer Transatlantyku” (laudacja podczas przyznania nagrody Instytutu Książki - Transatlantyk, 2005)
Inwentarz spuścizny Henryka Bereski
Henryk Bereska urodził się w Katowicach-Szopienicach. Dorastał w kręgu trzech kultur: polskiej, niemieckiej oraz śląskiej. Z domu wyniósł dwujęzyczność, zamiłowanie do gwary śląskiej oraz wielokulturową kompetencję niezbędną w zawodzie tłumacza. Po wojnie zamieszkał w Berlinie Wschodnim, gdzie studiował slawistykę i germanistykę na Uniwersytecie Humboldta. Wówczas poznał Tadeusza Borowskiego, dla którego tłumaczył teksty publicystyczne. Po studiach był przez krótki czas redaktorem i tłumaczem w wydawnictwie Aufbau. W 1955 roku odszedł z wydawnictwa ze względów politycznych i pracował dalej jako niezależny tłumacz.
Bereska przełożył na niemiecki ponad 100 książek – klasyków polskiej prozy i dramatu, m.in.: Andrzejewskiego, Brandysa, Czapskiego, Grochowiaka, Iwaszkiewicza, Kochanowskiego, Leca, Lema, Miłosza, Mrożka, Myśliwskiego, Nałkowską, Norwida, Nowaka, Redlińskiego, Różewicza, Szaniawskiego, Witkacego, Wyspiańskiego i Zagajewskiego. Wydawał także antologie polskich opowiadań, baśni, aforyzmów i liryki. W literaturze polskiej najbardziej zafascynowały go humor i groteska.
Od 1963 roku publikował w czasopismach i antologiach własne utwory literackie – wiersze i aforyzmy, które później uakzały się również w formie oddzielnych książek, m.in.: „Lautloser Tag”, „Berliner Spätlese”, „Auf einem Berg aus Sand”. Ponadto pisał teksty publicystyczne o rzeczywistości społecznej i politycznej w NRD, pełne refleksji na temat kondycji człowieka uwikłanego w czas i historię.
Za wkład w rozpowszechnianie literatury polskiej zagranicą został uhonorowany m.in. nagrodami ZAIKS-u (1967), Polskiego PEN-Clubu (1994), dokzoratem honoris causa Uniwersytetu Wrocławskiego (2004) oraz „Transatlantykiem” (2005).
Henryk Bereska był nie tylko utytułowanym tłumaczem i oryginalnym poetą, lecz także promotorem młodych polskich autorów (Cisło, Ekier, Huelle, Jastrun, Kielar, Podsiadło, Siwczyk, Sommer, Sosnowski, Szlosarek, Tokarczuk) a także inicjatorem i uczestnikiem licznych przedsięwzięć polsko-niemieckich, np. „Statku poetów” na Odrze (1995/1996).
Henryka Bereska przekazał pierwszą część swojej spuścizny do archiwum w 2004 roku. Obecnie zbiory te obejmują ok. 20 metrów bieżących dokumentów, uporządkowanych i opracowanych w elektronicznym inwentarzu. Znajdują się wśród nich typoskrypty przekładów prozy, poezji i sztuk teatralnych, recenzje literatury polskiej pisane dla niemieckich wydawnictw, korespondencja z autorami i wydawcami oraz korespondencja prywatna, materiały biograficzne, dokumentacja licznych podróży do Polski oraz działalności społeczno-politycznej tłumacza.
Interesujące strony: